Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության 110-ամյակի կապակցությամբ թեմատիկ ցուցահանդեսներ կանցկացվեն Հայաստանում, Ռուսաստանում և մի շարք եվրոպական երկրներում, իսկ Երևանում նախատեսվում է միջազգային համաժողով, հայտնել է Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Էդիտա Գզոյանը։
Նա մեկնաբանել է Ցեղասպանության 110-ամյակի կապակցությամբ թանգարանի համար կարգախոս ստեղծելու գաղափարը և խոստովանել, որ «մտածել են այդ մասին, բայց այս տարվա համար արդեն ուշ էր»։
«Մտահղացումը մեր հայ-ամերիկյան գործընկերներինն էր՝ Ամերիկյան իրավաբանների ասոցիացիայինը։ Նրանք առաջարկեցին, որ թանգարանը յուրաքանչյուր տարվա համար ստեղծի կարգախոս, որպեսզի բոլորը կարողանան միավորվել դրա շուրջ։ Այս տարի, ցավոք, մենք չկարողացանք իրականացնել այն, բայց դա լավ գաղափար է, ինձ էլ դուր եկավ»,- ասել է Գզոյանը։
Նա չի բացառել, որ առաջիկա տարիներին թանգարանը կարող է ստանձնել կարգախոս ստեղծելու և գաղափարախոսական շրջանակ մշակելու դերը, որպեսզի Օսմանյան կայսրությունում հայերի ցեղասպանության զոհերի հիշատակը տարբեր երկրներում միատեսակ հարգվի։
Գզոյանի խոսքով՝ ապրիլի 23-ին Երևանում կբացվի «Հանցագործության փաստագրում. ականատեսներ և վավերագրողներ» խորագրով ժամանակավոր ցուցահանդեսը։ Այն նվիրված է 26 երկրներից ժամանած մարդկանց՝ դիվանագետների, միսիոներների, լրագրողների, ովքեր գտնվել են Օսմանյան կայսրությունում և փաստագրել են տեղի ունեցող վայրագությունները՝ զեկույցների, հուշագրությունների, հրապարակումների, լուսանկարների և այլ միջոցներով։
Որոշ երկրներում արդեն կայացել են տարատեսակ միջոցառումներ. Բուխարեստում, օրինակ, անցկացվել է հայ կանանց փորձին նվիրված ցուցահանդես, իսկ ապրիլի սկզբին Արիզոնայի համալսարանը բացել է «Կանայք և ցեղասպանությունը. խտրականությունից մինչև լիազորություններ» խորագրով ցուցահանդես, որը համեմատում է Հայոց ցեղասպանության, Հոլոքոստի և Ռուանդայի ցեղասպանության փորձը։ Գզոյանը չի բացառել, որ այս ցուցահանդեսը կցուցադրվի նաև ԱՄՆ այլ նահանգներում, ինչպես նաև Կանադայում և Բրազիլիայում։
Ռուսաստանում ցուցահանդեսներ նախատեսված են ապրիլի 23-ին և 24-ին. պաշտոնական բացումները տեղի կունենան Մոսկվայի և Սանկտ Պետերբուրգի հայկական թանգարաններում։ Ցուցահանդեսներ են նախատեսվում նաև Լեհաստանում և եվրոպական այլ երկրներում, նշել է Գզոյանը։
Հայաստանում ընտրված ցուցահանդեսային կենտրոններն են Աբովյանը, որտեղ ապրիլի 29-ին կբացվի կանանց փորձին նվիրված «Մեկ կտավի պատմությունը», և Շիրակը, որտեղ ապրիլի 30-ին կկայանա «Հայ կինը որպես ցեղասպանության զոհ և հերոսուհի» ցուցահանդեսը: Բացի այդ, հոկտեմբերին Երևանում կբացվի ջարդերի զոհ դարձած հայ մտավորականներին նվիրված ցուցահանդես:
110-ամյակի միջոցառումների շրջանակներում մայիսի վերջին նախատեսվում է նաև միջազգային գիտական համաժողով անցկացնել Երևանում։ Դրան կմասնակցի 40 հետազոտող։ Նպատակն է ամփոփել Ցեղասպանության ուսումնասիրության ոլորտում արդեն իսկ արված աշխատանքները, բացահայտել բացթողումները և որոշել զարգացման ուղղությունները հաջորդ տասնամյակում։
Բացի այդ, թանգարանը նախատեսում է ևս երկու հուշաքար ավելացնել Ցեղասպանության հուշահամալիրի տարածքում գտնվող հուշապատին։ Առաջինը կնվիրվի Ռաֆայել Լեմկինին՝ «ցեղասպանություն» տերմինի հեղինակին և այն մարդուն, ով կարևոր դեր է խաղացել այս հասկացությունն իրավական դաշտ տեղափոխելու գործում։ Երկրորդը կնվիրվի Արևելքում գտնվող ֆրանսիական ռազմածովային ուժերի երրորդ էսկադրիլիայի փոխծովակալ Լուի Դարտիժ դյու Ֆուրնեին, որը, առանց իր ղեկավարների հրամաններին սպասելու, նավեր էր ուղարկել Մուսա Լեռ և փրկել շուրջ 4000 հայի։
Գզոյանն այսօր ամփոփել է նաև 2024 թվականի աշխատանքների արդյունքները, հայտնել՝ տարվա ընթացքում թանգարանը ձեռք է բերել շուրջ 50,000 արխիվային նյութ, այդ թվում՝ օսմանյան փաստաթղթեր, սեփականության վկայականներ և լուսանկարներ։ Նախորդ տարվա ապրիլին թանգարանն ստացել էր Սողոմոն Թեհլերյանի ձեռագիր օրագիրը, որից հետո, ըստ տնօրենի, սկսվել էր նվիրատվությունների շղթա։ Թանգարանին տրամադրվել էր Մուսա Լեռան ինքնապաշտպանությանը վերաբերող մոտ 59 բնօրինակ լուսանկար, ինչպես նաև 1920-ականներին որբանոցում գործված գորգ, որը պահում էր հայ-ամերիկյան ցեղասպանության հետազոտող Վահրամ Շեմասյանը։
Գզոյանի խոսքով՝ 2024 թվականին թանգարան էր այցելել մոտ 80,000 մարդ։ Նա նշել է, որ այցելուների թվում կային նաև Թուրքիայից ժամանած հյուրեր։ Գզոյանն ընդգծել է, որ անցյալ տարի 300 թուրք այցելու կար, չհաշված Թուրքիայից ժամանած էթնիկ հայերին։
Ապրիլի 24-ին նշվում է Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցը, որը 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունն է։ Այս օրը հայերը և ամբողջ քաղաքակիրթ աշխարհը հարգանքի տուրք են մատուցում մարդկության դեմ կատարված հրեշավոր հանցագործության զոհերի հիշատակին, որը խլել էր մեկուկես միլիոնից ավելի հայերի կյանք։ Armenia Today-ի խմբագրակազմը հավաքել է Ցեղասպանության վերաբերյալ հիմնական ուսումնասիրություններ, ինչպես նաև արվեստի գործեր և դժոխքի տանջանքները վերապրած մարդկանց հիշողություններ։
