2018 թվականի հոկտեմբերի 1-ին աշխարհը մի փոքր այլ դարձավ՝ 94 տարեկան հասակում մահացավ ականավոր շանսոնյե Շառլ Ազնավուրը։
Իր երկար, գրեթե յոթանասուն տարվա կարիերայի ընթացքում Ազնավուրը գրել է ավելի քան հազար երգ, որոնցից շատերը տասնամյակներ շարունակ հնչում են մեր մոլորակի բոլոր անկյուններում: Նա նկարահանվել է տասնյակ ֆիլմերում, այդ թվում՝ 1960 թվականին Ֆրանսուա Տրյուֆոյի «Կրակեք դաշնակահարին» (Tirez sur le Pianiste) նշանավոր ֆիլմում՝ փայլուն կատարելով ջազ դաշնակահար Էդվարդ Սարոյանի գլխավոր դերը։
Համաշխարհային մամուլը նրան անվանել է «ֆրանսիական երգի կայսր», ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի բառարանում երգչի մասին ասվում է․ «Մարդ, որը կարողացավ իսկական հեղափոխություն անել ֆրանսիական բեմում և, ի վերջո, դարձավ առաջին ֆրանսիացին, որին Եվրոպայում պլատինե սկավառակ շնորհվեց»: Իսկ Time ամսագրի և CNN-ի հարցման արդյունքներով Շառլ Ազնավուրը ճանաչվել է 20-րդ դարի լավագույն փոփ կատարող։
Կրտսեր Ազնավուրյանը լրացրեց այն, ինչ պակասում էր երգիչ-հայր Միշային և դերասանուհի-մայր Քնարին՝ բացահայտելով աշխարհին և իր ծնողներին հյուրընկալած Ֆրանսիային ֆրանսիական ժամանակակից երգի ականավոր վարպետի տաղանդը։ Ազնավուրյանները նրան տվեցին այն ամենը, ինչ իրենք ունեին՝ մեղեդիների բացարձակ տաղանդ և ստեղծագործելու կիրք։
«Ես մեծացել եմ պոեզիայի մեջ: Օմար Խայամն ու Սայաթ-Նովան իմ պատանեկության առաքյալներն էին»,- գրել է նա տարիներ անց։ -Հայրս երգել է Սայաթ-Նովայի երգերը, ես թարգմանել եմ։ Իմ նախնիների՝ Արևմտյան Հայաստանի գուսանների երգերը մեր ընտանեկան երգացանկի մաս էին կազմում»։
Ֆրանսիան երբեք չի զգացել ականավոր շանսոնյեների պակաս՝ Մորիս Շևալյե, Շառլ Տրենե, Ժորժ Բրասենս, Լեո Ֆերե, Ժան Ֆերա, Ժիլբեր Բեկո… Բայց Շառլ Ազնավուրը դարձավ Էդիտ Պիաֆից հետո երկրորդ ֆրանսիացի երգիչը, որը կարողացավ գլխապտույտ միջազգային կարիերա ստեղծել:
Ամերիկան, անտարբեր ֆրանսիական երգի նկատմամբ, 60-ականների կեսերին Ազնավուրին ճանաչեց Ֆրենկ Սինատրայի և Նաթ Քինգ Քոլի հետ հավասար: Իր արվեստով անգերազանցելի նմանակող Սեմ Ջունիորը, որը վարպետորեն կրկնօրինակում էր այնպիսի համաշխարհային գործիչների ձայներն ու արվեստը, ինչպիսիք են Լուի Արմսթրոնգը, Ռեյ Չարլզը, Մորիս Շևալյեն և շատ ուրիշներ, հրաժարվեց ընդօրինակել Ազնավուրի կատարումը։
«Նրա երգերը խորապես անհատական են, և միայն ինքը կարող է դրանք երգել։ Ազնավուրի անձի անթաքույց անկեղծությունը բացառում է նմանակումը։ Եթե փորձեմ ընդօրինակել Ազնավուրին, հանդիսատեսն ինձ չի հավատա. Ազնավուրը չի ընդունում ծիծաղը»,- ասել է նա։
Իր նախնիների երկիր՝ Հայաստան, Ազնավուրն առաջին անգամ այցելել է 1964 թվականի փետրվարին։ «Ընդամենը երեք համերգ՝ որքան քիչ և միևնույն ժամանակ որքան շատ։ Շատ, որովհետև նրանք անջնջելի հետք թողեցին իմ սրտում»,- հիշում է նա տարիներ անց:
Ազնավուրը երկրորդ անգամ Հայաստան է այցելել 1989 թվականի փետրվարին՝ Սպիտակի սարսափելի երկրաշարժից երկու ամիս անց, որը տասնյակ հազարավոր կյանքեր խլեց։ Նա առաջիններից էր, ով արձագանքեց իր ժողովրդի վշտին՝ 1988 թվականի դեկտեմբերի 8-ին՝ երկրաշարժի երկրորդ օրը, ստեղծելով «Ազնավուրը հանուն Հայաստանի» բարեգործական միությունը և Փարիզի բանկերից մեկում բացելով Հայաստանի համար հատուկ հաշվեհամար։ Բազմաթիվ հայտնի արտիստների մասնակցությամբ կազմակերպել է բարեգործական աճուրդներ և համերգներ, որոնցից գումարները փոխանցվել են հիմնադրամին՝ երկրաշարժից տուժած հայրենակիցներին օգնելու համար։
«Այն, ինչ ես տեսա Հայաստանում,- ավելի ուշ կասեր Ազնավուրը,- խորապես ցնցեց ինձ։ Մեր բարի, հեզ ու աշխատասեր ժողովուրդը միշտ ապրել է հավատով ու հույսով։ Այսօր մենք պետք է հուսանք, հավատանք մեր վաղվա օրվան, մեր հավերժությանը»։ Խոսքեր, որոնք հատկապես արդիական են այսօր։
Ազնավուրը մինչև իր վերջին օրերը շատ ակտիվ կյանք է վարել. համերգներ է տվել, շատ է ճանապարհորդել։ «Իմ գաղտնիքն էնտուզիազմն է։ Միակ բառը, որը նկարագրում է իմ պատասխանը. էնտուզիազմ և աշխատանք։ Միշտ փոքրիկ ճամպրուկ ունեմ ինձ հետ՝ ծանր։ Ես այնտեղ դրեցի այն ամենը, ինչ ինձ անհրաժեշտ է աշխատելու, աշխարհի ցանկացած կետում աշխատելու համար»,- ասել է նա:
Լրագրողների հարցին՝ պատրաստվո՞ւմ է հեռանալ բեմից, քանի որ արդեն 90-ն անց է, նա իր սովորական հումորով պատասխանել է. «Այո՛, նույնիսկ այսօր, բայց ո՞ւմ թողեմ բեմը»։ Եվ նա ավելացրել է. «Ոչ։ Մի օր կինս ինձ ասաց, որ ժամանակն է կանգ առնել: Իսկ ես պատասխանեցի՝ եթե կանգնեմ, հեռանամ բեմից, կմեռնեմ։ Ուրեմն՝ շարունակիր, ասաց նա»։
Իր վերջին հարցազրույցներից մեկում Ազնավուրն ասել է. «Ես չեմ վախենում մահից, ես պարզապես ուրախ եմ ապրել, տեսնել, լսել, զգալ, վայելել շրջապատող աշխարհը: Տեսեք, թե որքան խելացի եմ ես: Ես չեմ խնդրում, ինչպես Ֆաուստը, վերականգնել իմ երիտասարդությունը։ Ես կցանկանայի պարզապես մնալ այնպիսին, ինչպիսին կամ:
Ես պատրաստակամորեն կհամաձայնեի շարունակել դիմանալ բոլոր այն անհարմարություններին, որոնք ինձ պատճառում է իմ տարիքը: Եվ թող ինձ ասեն, որ ես չափազանցնում եմ կամ շատ բան եմ խնդրում։ Ես խնդրում եմ տալ ինձ ևս հազար տարի, այնքան էլ շատ չէ, պարզապես հետաքրքրասիրությունից դրդված, որպեսզի տեսնեմ, թե ինչպիսին կլինի մեր աշխարհը երրորդ հազարամյակում…»:
Միքայել Բարսեղյան
