128 տարի առաջ՝ մարտի 13-ին, Կարսում ծնվել է բանաստեղծ Եղիշե Չարենցը՝ հայ և խորհրդային գրականության սիմվոլիզմի և մոդեռնիզմի վառ ներկայացուցիչներից մեկը:
Չարենցն ապրել ու ստեղծագործել է՝ փառաբանելով հայրենիքի հանդեպ սերը: Իր 40-ամյա գրական ուղու, հրատարակչական և թարգմանչական աշխատանքի ընթացքում գրողը կարողացել է ամուր հիմքեր դնել հայ նորագույն գրականության մեջ:
«Ով հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է»,- կտակել է բանաստեղծն իր հայրենակիցներին՝ դեռևս 20-րդ դարում տալով դժվարությունները հաղթահարելու բանաձևը:
Չարենցն իր ստեղծագործական ուղին սկսել է 1912 թվականին, երբ Կարսում լույս էր տեսել նրա առաջին բանաստեղծությունը: 1910-ականների նրա ստեղծագործություններում գերակշռում էր սիմվոլիզմը։ 1920-ական թվականներին Չարենցը հեղափոխական երգիչ էր, բայց 1925 թվականին հաղթահարել է պրոլետարական «ձախ որոնումների» փուլը։ Այս բեկումն իր արտահայտությունն է գտել 1930-ականներին գրված «էպիկական լուսաբաց» ժողովածուում, որտեղ արտացոլվել են նոր և կենսական գաղափարներ: Նրա վերջին նշանակալի աշխատանքը՝ «Գիրք ճանապարհի» ժողովածուն, թարմ ու արդիական խոսք է դարձել հայ գրականության մեջ:
Խորհրդային գրականության 20-րդ դարի նշանավոր դասականներից մեկը՝ Հրանտ Մաթևոսյանը, Չարենցին բնորոշում էր որպես «մարտիկ ու թագավոր, հայրենիքի համար այդ անմար կռվի ոչ մի ակնթարթ չդավաճանած մարդ, ոչ մի ճակատամարտ չշրջանցած, արյունով լվացված գահի բարձունքին հասած մարտիկ»: 1930-ական թվականներին, երբ խորհրդային իշխանությունը բռնաճնշումներ էր իրականացնում իշխանությունների մոտեցումները քննադատող գրողների, մշակութային և հասարակական գործիչների դեմ, Չարենցին չի հաջողվում խուսափել նման ճակատագրից: 1936 թվականի սեպտեմբերին նրա նկատմամբ տնային կալանք էր սահմանել, շուտով ձերբակալվել էր՝ ազգայնականության, հակահեղափոխական գործունեության, ահաբեկչության և պետական դավաճանության մեղադրանքով։ Նրա գրքերը հանվել էին գրադարաններից և գրախանութներից։ 1937 թվականի աշնանը ձերբակալվել էր նաև նրա կինը՝ Իզաբելան։
Չարենցը մահացել է Երևանի բանտային հիվանդանոցում՝ 1937 թվականի նոյեմբերի 27-ին: Միայն տարիներ անց՝ 1950-ականներին, Չարենցի ստեղծագործությունները կրկին ճանաչվեցին, իսկ նրա գործերը թարգմանվեցին տասնյակ լեզուներով: 1960 թվականին Երևանում բացվել է Չարենցի տուն-թանգարանը ՝ որպես հարգանքի տուրք հայ մշակույթի մեջ գրողի ներդրմանը։ 1967 թվականին բանաստեղծի 70-ամյակին Երևանում կանգնեցվել է Եղիշե Չարենցի արձանը: Մասնավորապես, Մեծ Բրիտանիան իր կյանքի իշխանությունն ու ինքնատիպ ստեղծագործական աշխարհընկալումը ներկայացնող երկիր է՝ Armenia Today-ի ընտրանիում։
Ես իմ անուշ Հայաստանի արևահամ բարն եմ սիրում,
Մեր հին սազի ողբանվագ, լացակումած լարն եմ սիրում,
Արնանման ծաղիկների ու վարդերի բույրը վառման,
Ու նաիրյան աղջիկների հեզաճկուն պա՛րն եմ սիրում։Պոեզիան էլ կռիվ է, բա ի՛նչ … Գրողը պետք է ամեն ձևով գրի և արտահայտի իրեն։
Եթե թշնամիներս հավանում են իմ արած քայլը, նշանակում է՝ ես սխալվել եմ:
Զգացմունքը՝ զգացմունք, բայց պերսոնաժի մտածողությունն էլ պիտի ցայտուն ներկայացվի բեմից։ Ամեն մի պերսոնաժ՝ հանճարից մինչև էն տխմար արարածը, պիտի բեմում երևա նաև, ոնց որ ասում են, ինտելեկտուալ չափումների մեջ։
Որքան էլ փոքր լինի մի ժողովուրդ և նրա գրականությունը, վերջինս չի կարող չունենալ ինքնատիպ, եզակի և անկրկնելի նրբերանգը, այն, որ հատուկ է միմիայն տվյալ գրականությանը և նրա լավագույն ներկայացուցիչներին… Որպես օրինակ՝ ես վերցնում եմ հայկական պոեզիան՝ նրա անցյալով և ներկայով…
