Մինչև վերջերս Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման և դատապարտման խնդիրը հայտարարվում էր որպես Հայաստանի արտաքին քաղաքականության առաջնահերթություններից մեկը։ Ավելին, այս գործընթացն ընկալվում էր որպես Հայաստանի 3-րդ Հանրապետության գոյության անբաժանելի մաս և արդյունք։ Սակայն վերջին տարիներին Հայաստանի իշխանությունների պաշտոնական դիրքորոշումն այս հարցում շատ ավելի մեղմ է դարձել և բնութագրվում է, ենթադրաբար, զուտ պատմական իրադարձությունները տարածաշրջանային ներկայիս օրակարգի հետ չկապելու ցանկությամբ։
Armenia Today-ը ներկայացնում է Երևանի դիրքորոշման փոփոխությունը Ցեղասպանության ճանաչման հարցում՝ 20-րդ դարի կեսերից մինչև մեր օրերը։
Քաղաքական կուրսի փոփոխության տեսանելի դրսևորումները արտացոլվեցին Հայաստանի օրենսդրական համակարգում, պաշտոնական հայտարարություններում, ձեռնարկված քայլերում և կայացված որոշումներում։
Խորհրդային Հայաստանում լռության շղթայի խզումը և հուշահամալիրի կառուցումը
Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո՝ հատկապես Ստալինի բռնապետության տարիներին, մարդիկ հետապնդվում էին հայ-թուրքական հակամարտության մասին ցանկացած խոսակցության համար։ Հայերի Ցեղասպանության և Արևմտյան Հայաստանի մասին բարձրաձայն արտահայտված մտքերը համարվում էին ազգայնականության դրսևորումներ և պատժվում էին բանտարկությամբ, աքսորով, իսկ երբեմն՝ նույնիսկ մահապատժով։ Իրավիճակն սկսեց աստիճանաբար փոխվել 1950-ականների երկրորդ կեսին՝ շնորհիվ Խրուշչովի «հալեցման» շրջանի քաղաքականության և Խորհրդային Միության հասարակական-քաղաքական կյանքի ու տնտեսության որոշակի ազատականացման մթնոլորտի։
Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակն առաջին անգամ պաշտոնապես հարգվել է 1965 թվականին։ Ցեղասպանության 50-ամյակի շրջանակներում սկսվել է զոհերին նվիրված հուշահամալիրի շինարարությունը։ Տարելիցին նվիրված միջոցառումների և 1965 թվականի ապրիլի 24-ին հուշարձանի կառուցման նախաձեռնողը հանրապետության այն ժամանակվա ղեկավար, ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Յակով Զարոբյանն էր, որն այս հարցում ցուցաբերեց անհրաժեշտ քաղաքական կամք։ Նա անձամբ է ապրել Ցեղասպանության ողբերգությունը։ Նրա ընտանիքը 1914 թվականին գաղթել է հայրենի Արդվինից և, հաղթահարելով հսկայական դժվարություններ, հասել Դոնի Ռոստով, որտեղ մինչև 1949 թվականն ապրել է Հայաստանից դուրս։ Աշխատելով Հայաստանում և սերտորեն շփվելով մտավորականության ներկայացուցիչների հետ՝ Զարոբյանը լավ գիտակցում էր Հայոց ցեղասպանության 50-ամյակի հիշատակին նվիրված միջոցառումների անցկացման կարևորությունը։
Անկախ Հայաստանի առաջին քայլերը և իշխանությունների զգուշությունը
1991 թվականին անկախության ձեռքբերմամբ Հայաստանի Հանրապետությունը վճռական քայլ կատարեց Հայոց ցեղասպանության հիշողության ինստիտուցիոնալացման ուղղությամբ՝ այն քաղաքացիական նախաձեռնության ոլորտից վերածելով պետական քաղաքականության տարրի։ Ցեղասպանության ճանաչման, դատապարտման և դրա հետևանքների հաղթահարման հարցը պաշտոնապես ամրագրվեց որպես նոր հայկական պետականության արտաքին քաղաքականության հիմքերից մեկը։
Նույնիսկ իրական անկախությունից առաջ՝ 1990 թվականի օգոստոսի 23-ին, Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունեց Անկախության հռչակագիրը, որի 11-րդ կետում Հայաստանի Հանրապետությունը հայտնեց իր աջակցությունը 1915 թվականի Հայերի ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը: Այս ակտը վերջ դրեց Ցեղասպանության միայն որպես պատմական փաստի ընկալմանը. այսուհետ այն համարվում էր արդիական միջազգային իրավական և քաղաքական խնդիր:
Այսպիսով, Ցեղասպանության ճանաչումը և դրա հետևանքների դեմ պայքարը դարձան արտաքին քաղաքականության իրավական և քաղաքական հիմքի անկյունաքարային խնդիրները։ Պետականության ստեղծումը ուղեկցվեց այս սկզբունքների սահմանադրական ամրապնդմամբ։ Հայաստանի Սահմանադրության (1995թ.) նախաբանում հղում է կատարվում Անկախության հռչակագրում ամրագրված «հայոց պետականության հիմունքներին և ազգային նպատակներին», այդպիսով անուղղակիորեն ներառելով ցեղասպանության համար միջազգային պատասխանատվության հարցը երկրի իրավական շրջանակում։
Սակայն, չնայած խորհրդանշական և իրավական հիմքին, անկախ Հայաստանի վաղ շրջանի արտաքին քաղաքականությունը հավասարակշռվում էր պատմական հիշողության և դիվանագիտական պրագմատիզմի միջև։ Առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորած իշխանությունները առաջնահերթություն տվեցին Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորմանը և երկկողմ դիվանագիտության զարգացմանը։
«Այսօր Հայաստանը և Թուրքիան, որպես հարևան պետություններ, պարտավոր են հաստատել փոխշահավետ առևտրատնտեսական հարաբերություններ և բարիդրացիական հարաբերությունների միջոցով աստիճանաբար հաղթահարել պատմական հակասությունները և վերականգնել փոխադարձ վստահությունը հայ և թուրք ժողովուրդների միջև, որի համար կողմերից պահանջվում է ցուցաբերել համապատասխան քաղաքական կամք և բարոյական դիրքորոշում», – ասել է Տեր-Պետրոսյանը 1995 թվականի ապրիլի 21-ին «Ցեղասպանության հարցեր» միջազգային գիտական կոնֆերանսի ժամանակ։
Տեր-Պետրոսյանի դիրքորոշումը Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ավելի լիարժեք բացահայտվեց նրա ելույթում՝ ողբերգության 100-ամյակի կապակցությամբ, որում նա կոչ արեց իշխանություններին չդարձնել Ցեղասպանության ճանաչման հարցը արտաքին քաղաքականության անկյունաքար։ Նրա խոսքով՝ Երևանը պետք է եվրոպական երկրներին հստակեցնի, որ Ցեղասպանության ճանաչումը չպետք է դիտարկվի որպես նախապայման Թուրքիայի՝ Եվրամիությանը անդամակցելու բանակցային գործընթացում։
«Հայաստանը շատ հետաքրքրված է Թուրքիայի եվրաինտեգրմամբ՝ թե՛ տարածաշրջանային անվտանգության ապահովման, թե՛ արտաքին աշխարհի հետ համագործակցության այլընտրանքների ընդլայնման և, հետևաբար, զարգացման ավելի լայն հնարավորությունների ձեռքբերման տեսանկյունից», – գրել է Տեր-Պետրոսյանը։
Ինչ վերաբերում է հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը խոչընդոտող հանգամանքներին, ապա Քոչարյանն իր ելույթներում բազմիցս ընդգծել է, որ Ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը կօգնի Թուրքիային հաշտվել սեփական անցյալի հետ և հաղթահարել այն բարդույթը, որը, սերնդեսերունդ փոխանցվելով, միայն բարդացնում է հարևան ժողովուրդների միջև հարաբերությունները։
Մուտքը 21-րդ դար. Ցեղասպանության համաշխարհային ճանաչումը որպես Հայաստանի արտաքին քաղաքականության առաջնահերթություն
1998 թվականին Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը ՄԱԿ-ի ամբիոնից բարձրացրեց Հայոց ցեղասպանության հարցը և դրա ճանաչումը դարձրեց երկրի արտաքին քաղաքականության հիմնական ուղղություններից մեկը։ Իր ելույթում նա ընդգծեց, որ Հայոց ցեղասպանության նկատմամբ անտարբերությունը հետագայում հիմք դարձավ այլ ժողովուրդների նկատմամբ ավելի մեծ մասշտաբի հանցագործություններ կատարելու համար։
«Հայոց ցեղասպանության հարցը մեզ համար հիմնարար է և բացառապես պատմական բնույթ չունի, քանի որ այսօր Հայաստանի հարաբերությունները Թուրքիայի հետ ծանրաբեռնված են այս պատմական իրողությամբ։ Ցեղասպանության ճանաչումը և սեփական անցյալի ըմբռնումը չափազանց կարևոր են ավելի նորմալ հարաբերություններ կառուցելու համար»,- ասել է Քոչարյանը Լիտվայի նախկին նախագահ Վալդաս Ադամկուսի հետ հանդիպումից հետո տեղի ունեցած մամուլի ասուլիսում։
Հաջորդ տասը տարիների ընթացքում Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչվել է տասից ավելի երկրների, այդ թվում՝ Ֆրանսիայի կողմից, և թեման դարձել է միջազգային լրատվամիջոցներում ավելի ակտիվ քննարկման առարկա։ Մինչդեռ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը, իր դեսպանատների հետ միասին, զգալի ջանքեր է գործադրել օտարերկրյա դիվանագետներից դատապարտող հայտարարություններ ստանալու համար, իշխանությունները նույնպես չեն թերագնահատել հայկական սփյուռքի ներդրման կարևորությունը այս գործընթացում։
«Մենք անցյալը հիշում ենք ցավով, բայց առանց ատելության։ Մեզ համար դժվար է հասկանալ թուրքական կողմի արձագանքը, որը դրսևորվում է ոչ միայն անցյալի ժխտման, այլև Հայաստանի ներկայիս շրջափակման մեջ։ Մենք բախվում ենք մի պարադոքսի, որը պահանջում է հասկացողություն, որ ողբերգության համար պատասխանատու կողմն է չարացած, այլ ոչ թե դրա զոհը», – ասել է Քոչարյանը 2005 թվականին «Ցեղասպանություն և մարդու իրավունքներ» միջազգային կոնֆերանսում։
21-րդ դարի առաջին տասնամյակում Հայաստանի մոտեցման մեջ պրագմատիզմի մեկ այլ դրսևորում էր այն հայտարարությունը, որ պատմական անարդարության ճանաչումը չի կարող վնասել Թուրքիայի երկկողմ հարաբերություններին այլ երկրների հետ։ Այսպես, 2007 թվականին Քոչարյանը հայտարարեց, որ չնայած Ֆրանսիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումից հետո առաջացած լարվածությանը, մեկ տարվա ընթացքում Թուրքիայի և Ֆրանսիայի միջև առևտրաշրջանառությունն աճել է մեկուկես անգամ։
«Տարբեր երկրների պաշտոնյաների հետ մեր բազմաթիվ շփումները վկայում են մեկ բանի մասին. ոչ ոք չի կասկածում, թե ինչ է տեղի ունեցել 1915 թվականին։ Եթե կան պետություններ, որոնք դեռևս պաշտոնապես չեն ճանաչել ցեղասպանությունը, դա բացատրվում է միայն Թուրքիայի հետ հարաբերությունները փչացնելու նրանց անպատրաստությամբ», – ասել է նախկին նախագահը Բրյուսելում ԵՄ արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ Խավիեր Սոլանայի հետ բանակցություններից հետո։
Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակը՝ խթան միջազգային ճանաչման գործընթացի համար
Հայաստանի իշխանությունների՝ աշխարհի տարբեր երկրների կողմից Հայոց ցեղասպանության փաստի ճանաչմանն ուղղված ջանքերը շարունակվեցին նաև երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանի ղեկավարման շրջանում։ Գործընթացը որոշ չափով դանդաղեց 2008–2010 թթ., երբ վերսկսվեց հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավման ուղին, որը պատմության մեջ հայտնի դարձավ որպես «ֆուտբոլային դիվանագիտություն»։ Սակայն հետագայում, այդ գործընթացի ձախողման և Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին ընդառաջ թեմայի կարևորությունը կրկին աճեց ինչպես հայկական դիվանագիտության, այնպես էլ միջազգային քաղաքական դաշտում։
Հայաստանի Անկախության հռչակագրում ամրագրված՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանն աջակցելու հանձնառությունը տրամաբանական զարգացում ստացավ 2015 թվականի հունվարի 29-ի Համահայկական հռչակագրում, որը ընդունվել էր այդ հանցագործության 100-ամյակի կապակցությամբ։ Հռչակագրում շեշտվում էր Հայաստանի և ողջ հայ ժողովրդի միասնական կամքը՝ Հայոց ցեղասպանության փաստի համընդհանուր ճանաչման և դրա հետևանքների հաղթահարման իրավական մեխանիզմների մշակման ուղղությամբ՝ որպես անհատական, համայնքային և համազգային իրավունքների ու օրինական շահերի վերականգնման նախապայման։
2015 թվականի միջոցառումները լայն արձագանք գտան ինչպես տեղեկատվական, այնպես էլ քաղաքական ոլորտներում։ Դա արտահայտվեց ոչ միայն դրանց մասշտաբով և բարձր մակարդակով կազմակերպմամբ, այլ նաև ճանաչման գործընթացին հաղորդած լուրջ խթանով, որի հետևանքները կարելի էր զգալ նույնիսկ պաշտոնական միջոցառումների ավարտից հետո։
Այս տարելիցի կապակցությամբ աշխարհի տարբեր երկրներում անցկացվեցին հիշատակի միջոցառումներ՝ հիմնված չորս սկզբունքի վրա՝ հիշողություն, երախտագիտություն, կանխարգելում և վերածնունդ։ Հենց այս իրավունքների և պարտավորությունների միասնությունն էր պատճառը, որ միջոցառումները անցկացվեցին «Այլևս երբեք» ու «Հիշում ենք և պահանջում» կարգախոսների ներքո։
2010 թվականից հետո նկատելի դարձավ, որ Հայաստանի իշխանությունների ուղերձների հասցեատերը՝ ցեղասպանության զոհերի հիշատակման հարցում, ոչ միայն միջազգային հանրությունն էր, այլև Անկարան։ «Ցեղասպանությունների հիշատակի օրերը պետք է ոգեկոչվեն ոչ միայն զոհերի, այլ նաև ցեղասպանությունն իրագործածների ժառանգների կողմից: Դեպի հաշտություն տանող ուղին ժխտողական կեցվածքը չէ, այլ գիտակցված հիշողությունը:», – հայտարարել էր Սերժ Սարգսյանը 2015 թվականի ապրիլին կայացած «Ընդդեմ Ցեղասպանության հանցագործության» հասարակական-քաղաքական գլոբալ ֆորումում։
Այդ տարիներին, բացի Հայոց ցեղասպանության ճանաչման, դատապարտման և հետևանքների հաղթահարմանն ուղղված հետևողական ջանքերից, Հայաստանի արտաքին քաղաքական օրակարգում կարևոր տեղ զբաղեցրեց նման հանցագործությունների կանխարգելման գործում ակտիվ դերի ստանձնումը։ Այս նախաձեռնությունների օրինակներից էին Հայաստանի կողմից առաջադրված և ՄԱԿ-ում տարբեր տարիներին կոնսենսուսով ընդունված բանաձևերը, որոնցում դատապարտվում էր ցեղասպանությունների և մարդկության դեմ ուղղված հանցագործությունների հրապարակային միջազգային ժխտումը։
Օրենսդրական դաշտում ևս տեղի ունեցան կարևոր փոփոխություններ։ 2015 թվականին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովը ընդունեց երկու փաստաթուղթ՝ հայտարարություն՝ ուղղված Օսմանյան Թուրքիայի կողմից իրականացված հույների և ասորիների ցեղասպանության դատապարտմանը, ինչպես նաև փոփոխություն «Տոների և հիշատակի օրերի մասին» օրենքում, համաձայն որի՝ ցեղասպանությունների դատապարտման և կանխարգելման օրը նշվում է դեկտեմբերի 9-ին։ Այս ամսաթիվը խորհրդանշական է, քանի որ հենց այդ օրն է ընդունվել «Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և դրա համար պատժի մասին» կոնվենցիան։
Ցեղասպանության ճանաչման առաջնահերթության նվազեցում և պատմական փաստերի նկատմամբ կասկածներ
2018 թվականին Հայաստանում իշխանափոխությունից հետո Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման թեման աստիճանաբար կորցրեց իր դիվանագիտական առաջնահերթությունը։ Չնայած այն ներառված էր կառավարության ծրագրերում, 2020 թվականի պատերազմից հետո և Երևանի՝ Անկարայի ու Բաքվի հետ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացների մեկնարկից ի վեր, այդ հարցը դուրս բերվեց Հանրապետության արտաքին քաղաքական օրակարգի առաջնահերթություններից։
2025 թվականի ապրիլին Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը թուրքական ԶԼՄ-ներին տված հարցազրույցում վերջնականապես հայտարարեց, որ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումն այլևս Երևանի քաղաքական առաջնահերթությունը չէ։ Ավելին, նույն թեմային դեռևս մարտին անդրադարձել էր նաև վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։
Այսպիսի զարգացումները կանխատեսելի էին նաև Նիկոլ Փաշինյանի կողմից յուրաքանչյուր տարվա ապրիլի 24-ին արված հայտարարություններով՝ ուղերձներով, որոնք տարեցտարի փոխվում էին՝ ոչ թե Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացում նոր մարտահրավերների և դրանց հաղթահարման ուղիների վրա կենտրոնանալով, այլ առավելապես հիշեցնելով կիսափիլիսոփայական մտորումներ հայ ժողովրդի վերքերի շուրջ։ Ցեղասպանության հիշատակը, առավել ևս արդարության պահանջը, իշխանությունների կողմից հաճախ ներկայացվում են որպես խոչընդոտ տարածաշրջանային խաղաղության համար և քննադատության են ենթարկվում տարբեր մակարդակներում։
Այսպես՝ 2024 թվականի ապրիլին Փաշինյանը հայտարարեց, որ Ցեղասպանության տրավմայի հաղթահարումը հրամայական է։ Նա մեղադրեց պետությանը այն բանում, որ «լինելով միջազգայնորեն ճանաչված պետություն՝ մենք հաճախ այլ երկրների, միջազգային հանրության հետ հարաբերվում ու մրցակցում ենք հոգեցնցման վիճակում, և այս պատճառով երբեմն չենք կարողանում ճիշտ զատորոշել իրողություններն ու գործոնները, պատմական ընթացքներն ու կանխատեսվող հորիզոնները»:
Նույն հայտարարության մեջ նա կոչ արեց հայ ժողովրդին «դադարեցնել հայրենիքի որոնումը»։ Նշանակալի է նաև այն փաստը, որ այդ հայտարարության մեջ «ցեղասպանություն» տերմինի փոխարեն օգտագործվել էր «կոտորած» բառը, որն իրավական տեսանկյունից ունի պակաս խստություն և պատժելիության աստիճան։
Բազմիցս կասկածներ են արտահայտվել նաև Հայոց ցեղասպանության տարբեր դրվագների վերաբերյալ։ 2024 թվականի ապրիլին իշխող կուսակցության ներկայացուցիչ, ԱԺ պաշտպանության և անվտանգության հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Անդրանիկ Քոչարյանը առաջարկեց կազմել ցեղասպանության զոհերի անունների ցուցակներ՝ նրանց իրական թիվը որոշելու նպատակով։
«Պարզ նպատակ՝ որպեսզի մենք իմանաք, մեր ամեն մի 1.5 միլիոն հայրենակիցների հասցեները, տեղերը: Դա շատ կարևոր է ապագայում նաև մեր հարաբերությունների կառուցման համար, դեմը ապրիլի 24 է, 1,5 էր, 2 միլիոն էր, թե պակաս էր, դա պետք է լինի խիստ հասցեական, բայց դա եթե չենք արձանագրում, միշտ կարա հակառակ կողմը ասի, որ էդպիսի բան չի եղել և մինչև հիմա էլ ասում է», – նշել էր Քոչարյանը։
Նույն տրամաբանության շրջանակներում 2025 թվականի հունվարին Շվեյցարիայի հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ընթացքում Փաշինյանը հայտարարել էր, որ «պետք է հասկանալ՝ ի՞նչ է տեղի ունեցել և ինչո՞ւ է, ինչպե՞ս ենք մենք դա ընկալել, ո՞ւմ միջոցով ենք ընկալել»։ Այս հայտարարությունը, ինչպես սպասվում էր, առաջացրեց լայն քննադատություն թե Հայաստանում, թե աշխարհի տարբեր անկյուններում գտնվող հայ համայնքների շրջանում։ Ըստ ԶԼՄ-ների՝ հայ համայնքների ներկայացուցիչները սկսել էին խուսափել Փաշինյանի հետ հանդիպումներից՝ զգուշանալով, որ վարչապետը կշարունակի նման անընդունելի հայտարարություններ անել։ Այս խոսքերը նաև խիստ քննադատեց ցեղասպանությունների ուսումնասիրության ոլորտի ամենահեղինակավոր ինստիտուտներից մեկը՝ Լեմկինի ինստիտուտը, որը մեղադրեց Փաշինյանին՝ թուրք-ադրբեջանական ժխտողականությանն աջակցելու մեջ։
Ինչպես փոխվեց Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում
Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանն ուղղված Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունն անցել է ուղի՝ սկսած լիակատար լռությունից՝ հասնելով դիվանագիտական ակտիվության և միջազգային առաջնորդության, ապա՝ դեմոբիլիզացիայի և մոտեցումների վերանայման։ Այս դինամիկան հստակորեն արտահայտում է ինչպես ներքին քաղաքական առաջնահերթությունների, այնպես էլ տարածաշրջանային համատեքստի փոփոխության ազդեցությունը։ Այս գործընթացի վերջնակետն այն էր, որ ցեղասպանության թեման ավելի ու ավելի հաճախ սկսեց ընկալվել ոչ թե որպես արտաքին քաղաքական ճնշման կամ պատմական արդարության գործիք, այլ՝ որպես ներքին տրավմա, որն անհրաժեշտ է վերապրել և վերլուծել, այլ ոչ թե դիվանագիտական ճակատով առաջ տանել։
Հանրային դաշտում շեշտադրումների այս փոփոխությանը զուգահեռ տեղի ունեցավ միջազգային հարթակներում թեմայի ինստիտուցիոնալ առաջխաղացման մերժում։ Գործընկերների, խորհրդարանների և միջազգային կազմակերպությունների հետ համակարգային աշխատանքի փոխարեն պաշտոնյաները գնալով ավելի հաճախ սահմանափակվում են «ողբերգության ժառանգության» և «ապագային ուղղված հայացքի» վերաբերյալ անորոշ ձևակերպումներով, ինչը վկայում է ռազմավարական մոտեցումների էական փոփոխության մասին։
Այս ակտիվ ուղուց հետ նահանջը հեռուն գնացող հետևանքներ ունի. Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի նախկին տնօրեն, պատմական գիտությունների դոկտոր Հայկ Դեմոյանը Armenia Today-ի հետ հարցազրույցում նշել է, որ Նիկոլ Փաշինյանի այն արտահայտությունները, որոնք կասկածի տակ են դնում Ցեղասպանության փաստը, փորձ են՝ հաճոյանալու Թուրքիային և Ադրբեջանին։ Նա ընդգծել է, որ մի կողմից իշխանությունները նահանջում են Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում, իսկ մյուս կողմից՝ Ադրբեջանի դեմ հայցեր են ներկայացնում միջազգային դատարաններում։ Պատմաբանի խոսքով՝ այս գործողությունները պատահական չեն և նպատակ ունեն հանրությանը ապակողմնորոշել։
Նարե Ներսեսյան
