Ռազմավարական մշակույթի հիմնադրամի փորձագետ, քաղաքագետ Անդրեյ Արեշևն Armenia Today-ին տված հարցազրույցում գնահատել է հայ-ռուսական հարաբերությունների հեռանկարները, իրավիճակը հայ-ադրբեջանական սահմանին, ինչպես նաև սեպտեմբերի 9-ին կայանալիք Հանրապետության նախագահական ընտրությունների ֆոնին Արցախում էսկալացիայի հավանականությունը։
– Անդրեյ Գրիգորևիչ, ինչպե՞ս կբնութագրեք հայ-ռուսական հարաբերություններն այժմ՝ հաշվի առնելով երկու երկրների պաշտոնյաների միջև վերջերս տեղի ունեցած մեղադրանքների փոխանակումը և Հայաստանի մասնակցությունը Միացյալ Նահանգների հետ համատեղ զորավարժություններին։
– Ռուս-հայկական ժամանակակից հարաբերությունները բնութագրվում են հակասական միտումներով. մի կողմից՝ մենք տեսնում ենք անկասկած դրական՝ ապրանքաշրջանառության աճի տեսքով, որի ընթացքում, որքան կարող ենք դատել, նույնիսկ հայկական արտահանումը Ռուսաստան գերազանցել է հակառակ ուղղությամբ ապրանքների հոսքը։ Մենք տեսնում ենք նաև Հայաստանում համախառն ներքին արդյունքի լուրջ աճ, ինչը, ի թիվս այլ բաների, պայմանավորված է Ռուսաստանի հետ առևտրատնտեսական կապերի ակտիվացմամբ և այն բոլոր նոր հնարավորություններով, որոնք Հայաստան բերեցին ռուսաստանցի բնակիչները. տարբեր հանգամանքներից ելնելով՝ վերջին մեկուկես տարվա ընթացքում ժամանակավորապես կամ նույնիսկ ինչ-որ մեկը մշտապես հաստատվել է Հայաստանում և բավականին լուրջ ներդրում ունի Հայաստանի տնտեսության որոշ ճյուղերի տնտեսական կայունացման և զարգացման գործում, մասնավորապես՝ ծառայությունների ոլորտում և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում։ Նաև բավականին լուրջ է զբոսաշրջային հոսքը Ռուսաստանից։
Չնայած այն ծայրահեղ պայմաններին, որում հայտնվել են Ռուսաստանը և նրա բարեկամ երկրները Ռուսաստանի նկատմամբ արևմտյան երկրների, կառույցների և միջազգային կազմակերպությունների կողմից իրականացվող պատժամիջոցների քաղաքականության պատճառով, մենք տեսնում ենք, որ հայկական կողմն իրեն բավական գրագետ է պահում, փորձում է, ի թիվս այլ բաների, կայունացնել ռիսկերը. որոնք առաջանում են։ Որովհետև տարբեր քաղաքականացված սահմանափակումներին հետևելը վտանգ է ներկայացնում ոչ միայն Ռուսաստանի և ռուս-հայկական հարաբերությունների, այլև հայ հասարակության տնտեսական կայունության և բարեկեցության համար, որը, ինչպես գիտենք, լավագույն պայմաններում չէ և ոչ ամենակայուն տարածաշրջանում։ Սակայն, հաշվի առնելով գլոբալ տուրբուլենտությունը, տարբեր տեսակի կործանարար ազդակները, իհարկե, ազդում են բազմաթիվ երկրների և շատ տարածաշրջանների վրա։
Այստեղ ես հասնում եմ ձեր հարցի երկրորդ մասին: Դրանք բացասաբար են անդրադառնում նաև ռուս-հայկական հարաբերությունների վրա։ Մասնավորապես, ամբողջ բլոկը, որը կապված է անվտանգության խնդիրների հետ։ Այնտեղ, որտեղ ակնհայտորեն բացակայում է ըմբռնումը, որի հետևանքը տարբեր տեսակի տեղեկատվական աղբի, տարատեսակ ասեկոսեների, տարատեսակ ենթադրությունների ու հույզերի, երբեմն էլ երկու կողմից անհավասարակշիռ գնահատականների աճն է։ Դրանք հակազդեցություն են առաջացնում, և մենք հայտնվում ենք ոչ լավագույն վիճակում, որովհետև, իհարկե, վերջին շրջանում ավելի ու ավելի է զգացվում միմյանց մասին ըմբռնման ու իմացության պակասը։
Ինձ թվում է՝ կողմերը հասկանում են այս խնդիրները, ինչի վկայությունն են տարբեր ձևաչափերով ռուս-հայկական մի շարք միջոցառումներ, որոնք տեղի են ունենում 2023 թվականի ընթացքում։ Նման իրադարձություններից է Հայ-ռուսական մեդիա ֆորումը, որի գաղափարը կողմերի միջև ծնվել է հենց մեզ անհանգստացնողի վերաբերյալ մտքերի անկեղծ և գաղտնի փոխանակման, ինչպես նաև համապատասխան առաջարկությունների ու լուծումների մշակման համատեքստում՝ հետագա թյուրիմացություններից ու հետագա բացասական գործընթացներից խուսափելու համար։
Որովհետև մենք քաջ գիտակցում ենք, որ անվտանգության պայմանները կտրուկ փոխվել են 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից հետո։ Պայմանները սկսեցին փոխվել դեռևս դրանից առաջ, սակայն 2020 թվականի աշնան ողբերգական իրադարձությունների արդյունքում արձանագրվեց որոշակի որակական անկում, որը Հայաստանին կանգնեցրեց անվտանգության նոր մարտահրավերների առաջ, որոնք, իհարկե, կարելի է լուծել տարբեր երկրների հետ ռազմաքաղաքական համագործակցության դիվերսիֆիկացման միջոցով՝ տարբեր խաղացողների հետ, այդ թվում՝ ոչ տարածաշրջանային։ Կարծում եմ, որ մեր խնդիրն է առաջարկել Հայաստանի արտաքին քաղաքականության որոշ նոր վեկտորներ, միտումներ, որոնք նվազագույնը բացասաբար կանդրադառնան ռուս-հայկական հարաբերությունների ներկա վիճակի վրա։ Կարծում եմ՝ մենք աշխատում ենք այս ուղղությամբ և հույս ունենք այս հարցում դրական արդյունքի հասնել։
– Ձեր կարծիքով, ինչի՞ կհանգեցնի լարվածությունը հայ-ադրբեջանական սահմանին և Արցախում, որտեղ վերջին շրջանում նկատվում են ադրբեջանական զինուժի և տեխնիկայի կուտակումներ։
– Սա շատ կարևոր և մտահոգիչ հարց է, քանի որ սոցցանցերում այս թեմայով տեսատեղեկատվական և տարաբնույթ հաղորդագրությունների հոսքը հստակ խոսում է այն մասին, որ Ադրբեջանը, այսպես թե այնպես, մեծացնում է ճնշումը Հայաստանի հետ սահմանին։ Այդ թվում, որքան հասկանում եմ, Նախիջևանի ինքնավարությունից, որի սահմանները Երևանից այնքան էլ հեռու չեն։ Ավելի վաղ էլ հայ-ադրբեջանական բանակցային գործընթացը տարբեր վայրերում՝ Բրյուսելում, Վաշինգտոնում և Մոսկվայում, տարբեր մակարդակներով և տարբեր ձևաչափերով, այս կամ այն կերպ ուղեկցվում էր ռազմական էսկալացիայի տարբեր դեպքերով, որոնք հաճախ հանգեցնում էին մարդկային զոհերի, բայց, այնուամենայնիվ, այսպես թե այնպես բանակցություններ էին ընթանում։
Մենք գիտենք, որ բանակցություններ են եղել 2021 և 2022 թվականներին, և դրանք բավականին ինտենսիվ են ընթացել։ Մասնավորապես, արտերկրում տեղի են ունեցել բազմօրյա բանակցային մարաթոններ։ Բայց հիմա բանակցությունների մասին հաղորդագրություններն ավելի քիչ են, գործնականում չկան։ Եվ տագնապով կարելի է ենթադրել, որ ռազմական էսկալացիայի խաղադրույքը կարող է հաղթել։ Որոշ ծայրահեղ տրամադրություններ կարող են գերակշռել նաև որոշ տաքգլուխների մոտ, ովքեր կարող են օգտվել ցանկացած սադրանքից կամ այն, ինչ նրանք համարում են սադրանք: Օրինակ, մենք տեսնում ենք Բաքվից պաշտոնական չհաստատված և որոշ այլ աղբյուրներից հաղորդագրությունների անընդհատ հոսք հայկական կողմից իբր գնդակոծության մասին, ինչի արդյունքում Բաքուն իբր ստիպված է լինում հակաքայլեր ձեռնարկել։ Մենք հասկանում ենք, որ սա ընդամենը տեղեկատվական պատերազմի բաղադրիչ է, և շատ մտահոգիչ է, որ այս տեղեկատվական պատերազմը կարող է վերածվել ինչ-որ միջադեպերի Երկրի վրա:
Կարծում եմ, որ ռուսական կողմը, այսպես թե այնպես, ֆորմալ և ոչ պաշտոնական, ինչպես դա արել է երկար տարիներ տարբեր աստիճանի հաջողությամբ, կձգտի կանգնեցնել այս իրավիճակը, կանխել ռազմական էսկալացիայի հետ կապված ցանկացած փոխադարձ կամ միակողմանի քայլ՝ լավ իմանալով, թե դա ինչ հետևանքների կարող է հանգեցնել։ Ցանկանում եմ հույս հայտնել, որ Մինսկի խմբում Ռուսաստանի այժմ արդեն նախկին գործընկերների դիրքորոշմամբ, որոնք դե ֆակտո դադարեցին գոյություն ունենալ՝ չնայած այս հսկայական հակասություններին, մենք գիտենք, որ դրանք գոյություն ունեն հետխորհրդային երկրներում այլ հակամարտություններից, որ Լեռնային Ղարաբաղի և հայ-ադրբեջանական սահմանին հնարավոր սրման դեպքում, դեռևս որոգայթներ չեն լինի։ Եվ այսպես թե այնպես, նույնիսկ ելնելով իրենց տարբեր շահերից, կողմերը հանդես կգան խնդիրների լուծման խաղաղ ճանապարհի առաջնահերթության և խաղաղ բանակցությունների վերսկսման համար։ Ինձ թվում է՝ այս պահին սրան այլընտրանք չկա։
– Ստեփանակերտի իշխանափոխությունն ինչպե՞ս կանդրադառնա Արցախի շուրջ ստեղծված իրավիճակի վրա։ Կկարողանա՞ն Արցախի նոր իշխանությունները կարգավորել ճգնաժամը, որը ծագեց այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը փակեց Լաչինի միջանցքը։
– Մենք տեսնում ենք, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում կան տարբեր ուժեր, որոնք հավատարիմ են տարբեր դիրքորոշումների և գործում են իրենց դիրքերից։ Մենք տեսնում ենք, չէի ասի «կաթված», բայց, ամեն դեպքում, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում իշխանության ինստիտուտների անկազմակերպվածությունը, որի հետևանքն ու նշանն էին նախագահ Արայիկ Հարությունյանի վերջերս հրաժարականը, և կարծիքների տարբեր շրջանակ, թե ինչպես կարելի է առաջ շարժվել Ադրբեջանի կողմից անողոք ճնշման իրավիճակում: Նկատի ունեմ նաև Աղդամ-Ստեփանակերտ ճանապարհը ապաշրջափակելու [Բաքվի] համառ պահանջը և սոցիալական ու կենցաղային այլ խնդիրներ, որոնք օգտագործվում են որպես ճնշման լծակ Հանրապետության իշխանությունների և խաղաղ բնակչության վրա։ Մենք գիտենք, որ շրջափակումն իրականում շարունակվում է, և, ի թիվս այլ բաների, առկա է առաջին անհրաժեշտության ապրանքների պակաս։ Եվ սա օգտագործվում է որպես քաղաքական շանտաժի գործիք։
Կարծում եմ, որ Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցող գործընթացներից Հայաստանի փաստացի ինքնահեռացման պայմաններում Ռուսաստանը պետք է ստանձնի զգալի դերակատարում իրավիճակի կայունացման գործում, որքան հնարավոր է, ներկա ծանր պայմաններում։ Ինչքանով կարող ենք դատել, այս ուղղությամբ որոշ քայլեր արվում են, և ժամանակը ցույց կտա, թե դրանք որքանով կհաջողվեն։ Ինձ թվում է, որքան հնարավոր է, անհրաժեշտ է կայունացնել իրավիճակը Լեռնային Ղարաբաղում, որպեսզի ռուս խաղաղապահների դեմ տարատեսակ անբարյացակամ գործողություններ [չլինեն] (հատկապես եթե դրանք նկարահանված են): Նրանց կարելի է քննադատել, բայց չի կարելի հերքել, որ եթե նրանք այնտեղ չլինեին, իրավիճակը կլիներ ավելի տհաճ, ավելի վատ և ավելի անորոշ: Մնում է միայն հուսալ, որ բանակցային ջանքերը որոշակի դրական արդյունքներ կտան։ Առաջին հերթին՝ այն բացասական սոցիալական ու կենցաղային խնդիրների հաղթահարման առումով, որոնց բախվում են Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության քաղաքացիները։
