121 տարի առաջ Սյունիքի լեռնային գյուղերից մեկում ծնվեց բանաստեղծ և 20-րդ դարի հայ գրականության դասական Համո Սահյանը։ Նրա ժառանգությունը մեծ ազդեցություն է ունեցել ժամանակակից հայ պոեզիայի զարգացման վրա։ Սահյանը ծնվել է 1914 թվականի ապրիլի 14-ին Սիսիանի շրջանի Լոր գյուղում։
Հմայակ Սահակի Գրիգորյանը իր գրական կեղծանունը՝ Սահյան, ստեղծել է հոր պատվին՝ հիմնվելով Սահակ անվան վրա։ Այսպիսով, գրողը անմահացրեց հոր անունը իր ստեղծագործական ճակատագրում։
Կասպիական նավատորմի նավաստիի կարգավիճակում Սահյանը մասնակցել է Հայրենական մեծ պատերազմին։ Նա սկսել է հրատարակվել 1930-ական թվականներին և ազգային ճանաչում է ստացել հայրենի Հայաստանի կարոտի մասին ռազմաճակատում գրված «Նաիրյան դալար բարդի» պոեմի շնորհիվ։
Սահյանը կարծում էր, որ մարդը հավատարիմ է մնում իր արմատներին՝ անկախ նրանից, թե որտեղ է հայտնվում։ Նրա կյանքն ու պոեզիան լեռնային գետի նման են՝ սրընթաց ու խորը, երբեք չկորցնելով իր ակունքը, համն ու ուղղությունը։ Սեր հայրենի հողի նկատմամբ, ներքին արժանապատվություն և ուժ՝ առանց ցուցադրական զայրույթի՝ սա էր Սահյանը։
Եվ այն տնակն են տանում ինձ դարձյալ,
Որոտանի մոր, բարդու շվաքում,
Որտեղ հանգչում է մի համեստ անցյալ,
Եվ մի փառավոր գալիք է ծաղկում։Այն նվիրական տնակն են տանում,
Որ հետո այսքան, այսքան մեծացավ,
Ինձ համար աշխարհ դարձավ աշխարհում,
Եվ անեզրական հայրենիք դարձավ։
Բանաստեղծը մահացել է 1993 թվականի հուլիսի 17-ին Երևանում և թաղվել է Կոմիտասի անվան պանթեոնում։ Բայց նրա ոգին կենդանի է, միշտ հուզված, միշտ առաջ ձգտող, գրում է արվեստաբան Նատալյա Գոմցյանը՝ հիշելով, թե որքան հմայիչ մարդ էր Սահյանը, և հավելելով, որ բանաստեղծի հետ անձնական շփումը միշտ մեծ ուրախություն էր պատճառում։
«Armenia Today»-ն առանձնացրել է քնարերգու, փիլիսոփա և ազգային բանաստեղծ Սահյանի ստեղծագործությունների պատառները։
«Ես ետ մնալուց շատ եմ վախենում․․․»
Սահյանը համոզված էր, որ միայն գիտությունը կարող է 20-րդ դարի մարդուն դուրս բերել մութ կիրճերից և նրան ստիպել ոչ թե «հանգիստ հոսել», այլ որոտալ, ինչպես Որոտան գետը, որն այդքան սիրելի է իր սրտին։
Իմ չլինելուց ես չեմ վախենում,
Ես չեմ վախենում իմ բաժին մահից:
Սակայն ծնկներս դողում են անվերջ
Մեր հոգնահանճար, բայց խեղճ ու անճար
Այս մոլորակի
Անվախճանության վախճանի ահից:«…Մտածքն այժմ աշխարհի սերն է»։
Սահյանի ստեղծագործությունը հուզական մտքի պոեզիա է, որում զգայականությունն ու ծայրահեղ անկեղծությունը միահյուսված են քնարականության նուրբ հյուսվածքի մեջ։
Առ քո թևերին, տար ինձ, ժամանակ,
Ես ետ մնալուց շատ եմ վախենում:
Հուշերից որքան հեռու եմ կենում,
Մեկ է, կապում են թևերս նրանք:Ակնթարթի մեջ դու կուլ ես տալիս
Այնպիսի մի նոր հավիտենություն,
Որ խոսքս հազիվ հասած բերանիս,
Դառնում է արդեն խորին հնություն:
Կասկածի պահերին բանաստեղծը դիմում է Սյունիքի լեռներին՝ վերականգնելու իր տոկունությունն ու ուժը։
Կախվել է ժայռը անդունդի վրա
Եվ դարեր այդպես կախված է մնում,
Ջրերի մեջ են ոտքերը նրա,
Իսկ գլխին հոգնած ամպերն են քնում:
Կախվել է ժայռը, կորընթաց իջել,
Ժամանակների ջանքերով անմեկին,
Երկնքի և խոր անդունդի միջև
Դարձել քարեղեն ուրույն մի երկինք:
Սահյանին անվանում են ազգային բանաստեղծ, որը նրբորեն զգացել է իր հայրենիքի գույները։ Սահյանը հավատքով հաղթահարել է հուսահատությունը և ոգեշնչման աղբյուր տեսել Հայաստանի բնության գեղեցկության, նրա պատմության, մշակույթի և լեզվի մեջ։
Ախր ես ինչպե՞ս վեր կենամ գնամ,
Ախր ես ինչպե՞ս ուրիշ տեղ մնամ:
Ախր ուրիշ տեղ հայրեննե՛ր չկան,
Ախր ուրիշ տեղ հորովե՛լ չկա,
Ախր ուրիշ տեղ սեփական մոխրում
Սեփական հոգին խորովել չկա,
Ախր ուրիշ տեղ
Սեփական բախտից խռովել չկա:
