Արցախի պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանը RTVI հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում խոսել է Արցախ մեկնելու որոշման, Արցածի Հանրապետության պետնախարար նշանակվելու, կառավարությունում վերադասավորումների, Արցախի կառավարության գործունեության բարեփոխման ծրագրերի և ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ հարաբերությունների մասին:
Արցախի հարցի վրա ուշադրություն հրավիրելու և Ադրբեջանում հայատյացության մասին
Արցախի պետնախարարը հիշեցրել է, որ սա իր նոր կարգավիճակով առաջին զրույցը չէ ռուսական լրատվամիջոցների հետ։ Ավելի վաղ նա հարցազրույց էր տվել Իլյա Դորոնովին՝ РБК-ի համար, որը, սակայն, չէր հրապարակվել լրագրողի նկատմամբ ֆիզիկական հաշվեհարդարի սպառնալիքների պատճառով։
«Այնպիսի ագրեսիվ միջավայրում, այնպիսի կոշտ դիմակայության և այնպիսի հայատյացության մեջ, որ նույնիսկ տեսակետ արտահայտելն անհնար է, և ռուս լրագրողը հարձակման է ենթարկվում։ Սա աղաղակող փաստ է, որ թույլ չտանք այսօրվա աշխարհում խոսել շատ կարևոր բաների մասին, այդ թվում՝ ինչպես ենք կառուցելու աշխարհը»,- աել է Վարդանյանը։
Նա նշել է, որ այժմ ավելի լավ և ավելի խորն է հասկանում, թե ադրբեջանական հասարակության մեջ որքանով է անհանդուրժողականությունն այն ամենի նկատմամբ, ինչ կատարվում է Արցախում։
Նա խոսել է իր նշանակումից հետո Ղարաբաղյան հարցի վրա ուշադրություն հրավիրելու կարևորության մասին
«Ես ուրախ եմ, որ արել եմ այդ քայլը, որովհետև իմ գալով Արցախի թեման, որն Ադրբեջանի համար իդեալական կլիներ, որ բոլորը մոռանային, ավելի արդիական է դարձել, օրակարգային։ Այս առումով ուրախ եմ, որ Արցախը և այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում Արցախում, քննարկման թեմա է դառնում և՛ ռուսական, և՛ հայկական, և՛ ադրբեջանական, և՛ համաշխարհային մամուլում»,- ընդգծել է Վարդանյանը։
Արցախի կառավարությունում վերադասավորումների պատճառները
Վարդանյանը տեղեկացրել է, որ ինքը պայմանավորվածություն ունի Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանի հետ, որ հնարավորություն կա բարեփոխելու կառավարության ողջ կառուցվածքը: Այս համատեքստում նա նշել է երկու պատճառ. առաջինը՝ պատերազմից հետո որոշակի փուլ ավարտվեց, պետք էր հնարավորինս արագ դադարեցնել խուճապային տրամադրությունները, այնպես անել, որ մարդիկ մնան Արցախում։ «Այդ իմաստով այն կառավարությունը, որն աշխատում էր, եկել ու աշխատել է հենց հիմքերից»,- ընդգծել է Վարդանյանը։
Երկրորդ պատճառը, ըստ Վարդանյանի, միասնական թիմ ձևավորելու անհրաժեշտությունն է։ «Կառավարությունը ձևավորվել է կոալիցիոն սկզբունքով, կառավարության անդամները կազմված են եղել տարբեր կուսակցություններից, տարբեր շարժումներից, և որպես միասնական կոլեկտիվ չի աշխատել»,- ասել է նա։
Այժմ Արցախի ղեկավարության առջև կանգնած է կառուցվածքային բարեփոխումների խնդիր, որտեղ պահանջվում է միասնական թիմային մոտեցում, ընդգծել է պետնախարարը։
«Ես թիմ ունեմ, այնտեղ ընդգրկված են երկու նախկին պետնախարարներ, Կրթության և մշակույթի նախկին նախարար, Հայաստանի սոցիալական ապահովության նախկին նախարար, մարդիկ, որոնք ունեն պետական կառավարման փորձ»,- նշել է Վարդանյանը։
Արցախ տեղափոխվելու որոշման և հանրապետության զարգացման ծրագրերի մասին
Մեկնաբանելով իր՝ Արցախ տեղափոխվելու արձագանքը, Վարդանյանն ընդգծել է, որ որոշումը կայացրել է ինքնուրույն՝ առանց որևէ մեկի հրահանգի։
«Իմ մասին վարկածների քանակն այնքան մեծ է, որ ես արդեն ոչ մի բանից չեմ զարմանում։ Ես բիզնես եմ ունեցել Ռուսաստանում, Անգլիայում, Ամերիկայում, Կիպրոսում, Ուկրաինայում, Ղազախստանում։ Հիմա, երբ գրել եմ իմ հայտարարագրերը, որ ստիպված եմ եղել դուրս գալ մեծ թվով կազմակերպություններից՝ տասնյակ, ավելի քան 50, դուրս եմ եկել տնօրենների խորհրդի կազմից և, հասկանալի է, միշտ գլոբալ բիզնես եմ ունեցել»,- նշել է նա։
Պատասխանելով այն հարցին, որ իրեն Արցախ են ուղարկել Մոսկվայից, Վարդանյանն ասել է, որ «լավ չի պատկերացնում, թե ինչպես է նորմալ ու բանական մարդը, որը գոնե մի քիչ մտածում ու հասկանում է, կարող է համարել, որ կա մեխանիզմ, որով ինչ-որ մեկին կանչում են ու ասում. «Դու վաղը կգնաս այնտեղ, և կանես այս և այս գործերը»։
Նա ընդգծել է, որ դա եղել է իր և իր ընտանիքի որոշումը։
«Դա իմ որոշումն էր։ Որոշում, որը, իհարկե, հնչեցրել եմ և ասել։ Խոսել եմ մարդկանց հետ, որոնք, այդ թվում, աշխատում են ռուսական պետության համար, որպեսզի բացատրեն իրենց դիրքորոշումը, այն հրապարակային դարձնեն, բայց ոչ ավելին։ Սա ևս մեկ անգամ Ռուբեն Վարդանյանի և նրա ընտանիքի դիրքորոշումն է։ Իսկ պատկերացնել, որ ինչ-որ մեկը կարող է ինձ ստիպել դա անել, անհնար է»,- ընդգծել է Վարդանյանը։
Նա պատմել է, որ Արցախի կառավարության գործունեության բարեփոխման ողջ ծրագրի հիմքում ընկած են երեք հիմնական ուղղություններ՝ Արցախի կարգավիճակի հարցը, նրա անվտանգությունն ու հանրապետության սոցիալ-տնտեսական ու մշակութային զարգացումը, որը նորմալ կյանք կապահովի հանրապետության 120 հազարանոց բնակչության համար։
Ինչ վերաբերում է կարգավիճակին, ապա խոսքը վերաբերում է Արցախի դիրքավորմանը միջազգային տարածքում ինչպես իրավական, այնպես էլ ոչ իրավական դաշտում, այն մասին, որ Արցախը սուբյեկտ է, որը պետք է մասնակցի իր ապագայի վերաբերյալ որոշումների կայացմանը, ասել է Վարդանյանը։
«Կառավարությունը պատրաստվում է իրականացնել մոտ 15 բարեփոխում, որոնք վերաբերում են գրեթե բոլոր ոլորտներին՝ ռազմականից մինչև տնտեսական։ Մենք կառուցում ենք առաջնահերթությունների կասկադային համակարգ, բոլոր բարեփոխումները համակարգելու է միասնական կենտրոնը։ Հասարակությունը նույնպես պետք է ներգրավված լինի այս գործընթացում, մարդիկ պետք է զգան, որ իրենք էլ կարող են ազդել այդ գործընթացների վրա և իրենց բաժին պատասխանատվությունը կրել կայացվող որոշումների համար»,- ասել է պետնախարարը։
Նա նշել է, որ Արցախում կյանքը բնականոն հունի մեջ է մտնում՝ չնայած անկլավային բարդ իրավիճակին և ադրբեջանական զինուժի կողմից անընդհատ գնդակոծություններին, որոնք խոչընդոտում են գյուղատնտեսական աշխատանքների իրականացմանը: «Արցախցիները հավատում են իրենց ապագային, իրենց երկրի ապագային։ Պարզապես ապշում ես նրանց ոգու ամրությունից, և պատահական չէ, որ Արցախը Խորհրդային Միության չորս մարշալ և խորհրդային բանակի 28 գեներալ է տվել»,- նշել է Վարդանյանը։
Գյուղատնտեսությունը, պետնախարարի խոսքով, երկրի տնտեսության առաջատար ճյուղն է, որը հարուստ է պարարտ հողով, չնայած նրան, որ զգալի տարածքներ 44-օրյա պատերազմի արդյունքում անցել են Ադրբեջանի վերահսկողության տակ:
«Ակտիվ տեմպերով զարգանում է շինարարության ոլորտը, այսօր Արցախում բազմաթիվ տներ են կառուցվում Հադրութից և Շուշիից տեղահանվածների համար։ Բացի այդ, Արցախում այսօր իրականացվում են բազմաթիվ հետաքրքիր նախագծեր, այդ թվում՝ ՏՏ և զբոսաշրջության ոլորտներում»,- ասել է Վարդանյանը։ Հեռանկարային ուղղությունների թվում նա նշել է վերամշակող արդյունաբերությունը, այդ թվում՝ գյուղմթերքի վերամշակումը։
Պետնախարարն Արցախն անվանել է իդեալական տարբերակ ռուս ռելոկանտների համար, այդ թվում՝ ՏՏ ոլորտի մասնագետների, բայց միայն այն բանից հետո, երբ երկարաժամկետ հեռանկարում կլուծվեն անվտանգության և կարգավիճակի հարցերը։
Վարդանյանը չի համաձայնել այն դիտարկմանը, թե Արցախի պետբյուջեն 90 տոկոսով բաղկացած է Հայաստանի սուբսիդիաներից։ «Ոչ, դա ճիշտ չէ։ Արցախը բավականին լավ սեփական բյուջե ունի, այլ բան է, որ կան կորցրած տարածքների թեմաներ, մարդիկ փոխհատուցում են ստանում մեծ քանակությամբ կորցրած հողերի և բիզնեսների համար, և դա ծրագրի այն մասն է, որը հատկացրել է հայկական կառավարությունը, և դա ուղղակի անցնում է Արցախի բյուջեով։ Իրականում, գործնականում մենք գտնվում ենք մի ռեժիմում, որտեղ արցախցի հարկատուների՝ հարկերի հավաքագրումից ստացված եկամուտները, այլ եկամուտները թույլ են տալիս մեծ թվով ծրագրեր իրականացնել։ Ուղղակի ես իրավունք չունեմ տոկոսը բացահայտելու, բայց դա ճիշտ չէ, ոչ թե 90 տոկոսը, շատ ավելի քիչ»,- ասել է Վարդանյանը։
Վարչապետ Փաշինյանի հետ հարաբերությունների մասին
Վարդանյանը պատմել է, որ առաջին անգամ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ հանդիպել է 2018 թվականին՝ «Թավշյա հեղափոխությունից» հետո։
«Ես նրան ասացի, որ կա միակ թեման, որն ինձ հուզում է, որի համար ես պատրաստ եմ փոխել իմ կենսակերպը, դա Արցախն է։ Ես նրան բացահայտ ասել եմ, որ երբեք չեմ միջամտել նախորդ նախագահների քաղաքական գործունեությանը, հիմա էլ չեմ պատրաստվում, բայց Արցախն ինձ համար կարմիր գիծ է», – պատմել է Վարդանյանը։
Վարդանյանն ընդգծել է, որ անթույլատրելի է համարում, որ հայկական վերնախավը պարզապես նայի, թե ինչ է կատարվում Արցախի հետ և ոչինչ չանի։
Պետնախարարը նշել է, որ իր հարաբերությունները ՀՀ գործող վարչապետի հետ «աշխատանքային» են։ «Մենք ունեցել ենք աշխատանքային հանդիպում, որտեղ քննարկել ենք աշխատանքային հարցեր, ունենք բազմաթիվ մարտահրավերներ, շատ խնդիրներ»,- ասել է Վարդանյանը:
Պատասխանելով Արցախի նկատմամբ պահանջների նշաձողի իջեցման մասին հարցին՝ Վարդանյանը հիշեցրել է, որ Արցախն ինքնորոշվել է առանց Հայաստանի, ավելին՝ Լեռնային Ղարաբաղն անջատվել է և Ադրբեջանի կազմից դուրս եկել դեռ ԽՍՀՄ-ի օրոք։
«Այդ իմաստով իսկապես դուալիզմ կար այն մասին, որ Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը, որը եղել է Ադրբեջանի կազմում, դուրս է եկել Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից մինչև Խորհրդային Միության փլուզումը։ Եվ 1994 թվականից հետո Ղարաբաղի ղեկավարությունը մաս էր կազմում այն հակամարտության, որը քննարկվում էր, կողմերից մեկն էր, որը ներկայացնում էր հենց Լեռնային Ղարաբաղում բնակվող մարդկանց շահերը։ Այնուհետև Ղարաբաղի նախագահը դարձավ Հայաստանի վարչապետ, և Հայաստանն սկսեց ներկայացնել նաև արցախյան կողմի շահերը»,- նշել է պետնախարարը։
Նա ընդգծել է, որ այժմ իրավիճակը փոխվել է, և «մենք կրկին վերադարձել ենք նրան, որ Արցախի և արցախցիների ճակատագիրը պետք է որոշեն այն մարդիկ, ովքեր ապրում են Արցախում, ովքեր կառավարում են Արցախի պետությունը»։
Ռուս խաղաղապահների մանդատի երկարաձգման և Արցախի կարգավիճակի մասին
Վարդանյանը նշել է, որ պետք է լուծել ռուս խաղաղապահների մանդատի երկարաձգման, նրանց թվի ավելացման և նրանց կարգավիճակի ավելի հստակ սահմանման հարցը։ Ամենաճիշտ որոշումը Վարդանյանը համարել է ռուս խաղաղապահներին ՄԱԿ-ի միջազգային մանդատով օժտելը։ Եվ այդ հարցերը պետք է լուծել հնարավորինս արագ, քանի որ ռուսական խաղաղապահ զորակազմի տեղակայման առաջին ժամկետի լրանալուն մնացել է ընդամենը 2,5 տարի, ընդգծել է պետնախարարը։
Վարդանյանը նշել է, որ Արցախի հարցը պետք է լուծվի առանձին բանակցությունների ռեժիմով՝ միջազգային միջնորդների մասնակցությամբ։ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագիրը, իհարկե, կապված է Արցախյան թեմատիկայի հետ, բայց դա առանձին թեմա է, նշել է նա։
Վարդանյանը նաև մեկնաբանել է Հայաստանի նախագահ Վահագն Խաչատուրյանի հայտարարությունն այն մասին, որ Հայաստանը պատրաստ է կարգավորել հարաբերությունները Թուրքիայի հետ՝ առանց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման պահանջի: «Դա բարդ թեմա է։ Չեմ կարծում, որ Հայաստանի նախագահը կարող է խոսել 10 միլիոնանոց հայկական սփյուռքի անունից»,- ասել է նա։
Արցախը Հայաստանին միացնելու մասին
Ըստ Վարդանյանի՝ դա բարդ հարց է, կա հիմնարար խնդիր ազգի ինքնորոշման իրավունքի, տարածքային ամբողջականության և 21-րդ դարի պայմաններում սեփական պետություն ստեղծելու միջև։
«Սա այն մարտահրավերներից մեկն է, որը, ցավոք, հանգեցրել է մեծ թվով հակամարտությունների։ Հենց այնպես միանալ և դառնալ Հայաստանի գավառներից մեկը՝ դա անհնար է։ Երբեք արցախցիները չէին համաձայնի, ուղղակի Հայաստանի մաս չէին դառնա։ Դա բարդ կառուցվածք է, Հայաստանի և Արցախի հարաբերությունները պետք է ճիշտ կառուցված լինեն»,- ասել է նա։
Ռուբեն Վարդանյանն Արցախի պետնախարար է նշանակվել նոյեմբերի 4-ին։ Վարդանյանը սեպտեմբերի 1-ին հայտարարել էր Ռուսաստանի քաղաքացիությունից հրաժարվելու և Արցախ տեղափոխվելու որոշման մասին։ Նա հայտնել էր, որ տեղափոխվելուց հետո ռուսական բոլոր ակտիվները կփոխանցի գործընկերներին և ընտանեկան հիմնադրամին։ Վարդանյանը նաև հայտարարել էր Արցախի անվտանգության և զարգացման ճակատ ստեղծելու ծրագրերի մասին։
